Het Brein als Beloner

Het brein, met 85 miljard neuronen een van de meest complexe structuren die we kennen, heeft de mogelijkheid om de eigenaar, als deze positief denkt en handelt, zich sociaal bewust is van anderen en vertrouwen heeft in de toekomst, te belonen met gevoelens van genot en geluk. Dit gevoel wordt veroorzaakt door de afgifte van stoffen die ook vrijkomen als je stimulerende middelen gebruikt. Aangezien deze stoffen al van nature in je brein zitten zou je dus zelf je eigen geluksgevoelens kunnen oproepen. Deze lichaamseigen signaalstoffen hebben verschillende evolutionaire functies, zo waarschuwen ze ons niet alleen voor gevaar of verschaffen ons genot, maar sturen ons ook op pro-sociaal gedrag.

'Duurzaam geluk draait om met een goed gevoel terug te kunnen denken aan fijne opgebouwde herinneringen en alvast met plezier vooruit te kunnen kijken naar wat komen gaat. Ons brein houdt van balans, bevestiging en voorspelbaarheid. Echter slaat ons brein veel voorkomend en geautomatiseerd gedrag minder bewust op (in ons impliciete geheugen). Wat ons het gelukkigst maakt zijn de ongeplande pleziertjes en onverwachte kansen in ons leven. Dat zijn de herinneringen waar we onbewust het vaakst aan terugdenken, want het sterkst verankerd in ons emotionele en bewuste (expliciete) geheugen.'

De evolutie en functies van onze geluksgevoelens

De oudste delen van ons brein zijn al zo'n 500 miljoen jaar oud. Rond 250 miljoen jaar geleden ontstond het limbisch systeem, ook wel bekend als het emotionele brein, en verantwoordelijk voor onze driften, motivaties en overlevingsmechanismen. Als we het over 'subjective wellbeing' hebben - denk aan angsten, genot, geluksgevoelens of het 'brein in balans' - dan is dit deel met haar aansturende signaalstoffen (denk aan neurotransmitters en hormonen) cruciaal. Als laatste is evolutionair - in enkele miljoenen tot honderdduizenden jaren - de neocortex ontstaan. Deze buitenste laag van ons brein is verantwoordelijk voor de hogere cognitieve functies, waaronder taal en redeneren, associatief verbanden leggen of ergens aan (terug)denken - waardoor we ook verwachtingen in de toekomst kunnen voorspellen. In de lezing gaan we door alle lagen heen. We starten op fysiek (lichamelijk, gedragsmatig) niveau, gaan dan door naar emotioneel (limbisch, episodisch) en mentaal (corticaal, semantisch) niveau, en eindigen op transcendentaal (ideëel en holistisch) niveau.

De verborgen kracht van het Default Mode Network

Hierdoor is ook het 'default mode network' ontstaan, het neurale systeem dat automatisch associatieve verbindingen legt waardoor je kunt wegmijmeren over positieve of negatieve gedachten als je brein even niets te doen heeft. Dit doe je grotendeels onbewust en hangt af van wat je reeds aan associaties hebt opgebouwd. Oftewel, waar je vaak aan denkt bepaalt de richting van je gedachten. En als je veel over negatieve of onzekere zaken denkt, denkt je brein dat dat belangrijk is om te overleven, dus geeft het brein deze gedachten voorrang. We vinden het bijvoorbeeld belangrijk hoe andere mensen over ons denken. Als we dit niet zeker weten geeft dat stress en worden we onzeker. Dit geldt ook voor zaken waarvan we de uitkomst niet kunnen voorspellen, bijvoorbeeld in afwachting van een sollicitatie, wedstrijd of vooraf een belangrijke afspraak. Dit kan mensen behoorlijk zenuwachtig maken (het woord zegt het al), waardoor er extra (stress)signaalstoffen worden aangemaakt die je alerter maken om indien nodig adequaat te kunnen reageren.

Onbewust je geluksmomenten vergroten

Overal bewust (vooraf of achteraf) over nadenken vergroot dus geen geluk - dit zit juist in onvoorziene momenten. Het kunnen terugkijken op positieve herinneringen (waar je vaak onbewust aan terugdenkt) wel. Dit vergroot je positieve subjectief welbevinden (je goed voelen door de juiste signaalstoffen). Dit verkrijg je sneller als je accepteert wat op je pad komt. Als je wel kunt genieten van de kleine maar mooie dingen in je leven, dan enkel grote doelen nastreven. Want de geluksgevoelens van grote of kleine momenten ebben beide even snel weer weg - het brein zoekt automatisch weer naar balans. Geniet daarom van een goed gesprek, de zon die opkomt of ondergaat, een welgemeend gegeven of ontvangen compliment of een avondje uit met goede vrienden. Deze lezing biedt je dan ook geen vaste formule voor geluk (want je brein werkt nou eenmaal niet als een rationele computer). Maar door het richten van je aandacht op positieve dingen vergroot je wel je onbewuste geluksmomenten.